Boυλιαγμένη: Αρχαιολογικό μνημείο με θέα τις πανάκριβες ξαπλώστρες (ΕΙΚΟΝΕΣ)

 

Α! Πόσο ζήλεψα το ιερατείο του Απόλλωνος Ζωστήρος, που κατοικούσε σε μία μεγάλη οικία, με εξαιρετικό προσανατολισμό και θαυμάσια θέα, στον Λαιμό της Βουλιαγμένης (αρχαίου Ακρωτηρίου του Ζωστήρος στον Δήμο Αλών Αιξωνίδων).

Και πόσο μακάρισα τον εαυτό μου και τους συμπολίτες, που μπορούμε να περπατάμε σε πευκώνες, να κολυμπάμε σε διάφανες θάλασσες, να διαβάζουμε τις κυριακάτικες ή κάποιο βιβλίο ηλιοθεραπευόμενοι δίπλα σε φραγκοσυκιές και πουρνάρια – τόπους βιωμένους επί αιώνες και χιλιετίες.

Ίσως όχι εν γνώσει μας, αλλά κι αυτό έχει τη χάρη του, γιατί δεν προσεγγίζουμε τον τόπο με το βλέμμα του αρχαιολόγου, αλλά ζούμε εντός, έστω κι αν δεν έχουμε παρατηρήσει ούτε τις πινακίδες της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας.

Ο Δήμος Αιξωνής ήταν ένας από τους δήμους, που δημιούργησε ο Κλεισθένης (το 508-507 π.Χ.) στην παραλιακή ζώνη του Σαρωνικού πέρα από το φαληρικό Δέλτα. Τότε, ή λίγο νωρίτερα, δηλαδή την εποχή των Πεισιστρατιδών, ιδρύθηκε και το Ιερό του Απόλλωνος Ζωστήρος στο στενότερο σημείο του ισθμού, ανάμεσα στους κόλπους που καταλαμβάνουν σήμερα ο Αστέρας (δεξιά) και ο Ναυτικός Όμιλος και η Πλαζ του ΕΟΤ / επισήμως «Ακτή Βουλιαγμένης» (αριστερά).

Ο ναός της Αρχαϊκής εποχής (6ος αι. με νεότερες οικοδομικές φάσεις έως και την Πρωτοβυζαντινή εποχή) και ο μεγάλος βωμός μπροστά του βρίσκονται μέσα στην πλαζ του Αστέρα και προς το παρόν έχουν πρόσβαση μόνον όσοι πληρώσουν το πανάκριβο εισιτήριο.

Θα μπορούσε η επιχείρηση να κατασκευάσει τουλάχιστον ένα «παράθυρο» στον μαντρότοιχο, ώστε να είναι ορατές οι αρχαιότητες από τον δημόσιο δρόμο. Παρακάτω, στις εγκαταστάσεις του ξενοδοχείου Αστήρ, αποκαλύφθηκε μία δεξαμενή του 6ου π.Χ. αι., καθώς και δύο πύργοι-παρατηρητήρια, που φρουρούσαν το Ιερό και έλεγχαν την κίνηση στον Σαρωνικό.

Αυτά τα τμήματα της αρχαίας εγκατάστασης έχουν ανασκαφεί και ξανασκεπαστεί.
Τα θεμέλια της ιερατικής οικίας, όμως, βρίσκονται στον πευκώνα ανάμεσα στον Αστέρα (Astir Beach), το εστιατόριο Ιθάκη και το παρκινγκ κοντά στο πετρόκτιστο Ορφανοτροφείο της Αρχιεπισκοπής Αθηνών (το παλαιότερο από τα νεότερα κτίσματα της περιοχής).

Η θέση είναι καταπληκτική. Η αρχαία οικία είναι χτισμένη στη πλαγιά του χαμηλού λόφου που ορίζει την αρχή του Λαιμού. Η πλαγιά, όχι πάνω από 5-7 μ ύψος, την προστατεύει από τους βοριάδες, ενώ το οίκημα είναι στραμμένο προς τα ανατολικά, βλέπει δηλαδή τον κόλπο της πλαζ του ΕΟΤ. Έτσι, το ιερατείο ξυπνούσε με τις πρώτες αχτίδες, ο οίκος φωτιζόταν μέχρι νωρίς το απόγευμα και γλύτωνε τον ήλιο της δύσης, που τους περισσότερους μήνες είναι αφόρητος.

Να ένας ακόμα λόγος που θαυμάζω τους παλαιούς: ήξεραν τον καταλληλότερο προσανατολισμό για τα οικήματα που κατασκεύαζαν –ακόμα και για τα πιο ταπεινά σπιτάκια. Μην σας παρασύρω και περιμένετε να δείτε κάτι: λίγες πέτρες ανάμεσα σε χαμηλή βλάστηση και δίπλα οι μούρες ακριβών αυτοκινήτων. Αλλά για μια στιγμή, κοιτώντας προς τη θάλασσα, βρίσκεσαι στην παλαιά Αττική. Αυτόν τον υπέροχο τόπο των παιδικών μας χρόνων.

Όσο για το τοπωνύμιο Ζωστήρ και τον προσδιορισμό του Ιερού του Απόλλωνος Ζωστήρος υπάρχουν δύο εκδοχές. Η μία σχετίζεται με τον ζωστήρα = τμήμα πολεμικού θώρακα (αναφέρεται πρώτη φορά στην «Ιλιάδα»). Αν είναι έτσι, τότε εδώ λατρευόταν ο Ζωστήριος Απόλλων, πολεμική ιδιότητα του θεού («ζωσμένος για τη μάχη»).

Η άλλη εκδοχή ήταν πιο διαδεδομένη στα αρχαία χρόνια και την επαναλαμβάνουν οι περιηγητές-συγγραφείς, όπως ο Στράβων και ο Παυσανίας. Σύμφωνα με αυτήν, επειδή ζωστήρας σημαίνει και ζώνη, εδώ στάθηκε η κυνηγημένη και ετοιμόγεννη Λητώ, για να λύσει τη ζώνη της, όταν την έπιασαν οι πόνοι. Κατευθυνόταν προς τη Δήλο, το μόνο μέρος που δεν φοβήθηκε την Ήρα και δέχτηκε να φέρει εκεί η Λητώ τα δίδυμα, την Άρτεμη και τον Απόλλωνα.

Μέσα στον ναό βρέθηκαν οι μαρμάρινες βάσεις τριών αγαλμάτων των θεών που συλλατρεύονταν: Λητώ, Άρτεμις, Απόλλων. Η δεύτερη εκδοχή, λοιπόν, μοιάζει πιο πιθανή –αλλά δεν πρέπει να παραβλέψει κανείς και την πρώτη. Εξάλλου, όλα αυτά είχαν άμεση σχέση με τη Δήλο και την αθηναϊκή κυριαρχία επί του ιερού νησιού (και ως γνωστόν η κυριαρχία σχετίζεται με πολεμικές δραστηριότητες ή τουλάχιστον πολεμικές προετοιμασίες).

Κάποιος χαρακτήρισε «ομφάλιο λώρο» το Ιερό της Βουλιαγμένης για τη Δήλο. Πράγματι, από εδώ ξεκινούσαν οι προσκυνητές που πήγαιναν στο Ιερό του Απόλλωνος στη Δήλο, κι εδώ πάλι πατούσαν αττικό χώμα στην επιστροφή τους. Επιπλέον, τα Ζωστήρια δεν ήταν απλά μία ετήσια εορτή των Αλαιέων σε τούτο το Ιερό, αλλά μία τελετή κατά την οποία η Αττική ανανέωνε τα δικαιώματά της επί της ιεράς νήσου της Δήλου.

Να μην ξεχνάμε ότι στη Δήλο φυλάσσονταν οι φόροι που κατέβαλλαν οι συμμαχικές πόλεις-κράτη στη Δηλιακή Συμμαχία (δηλαδή την Αθηναϊκή Ηγεμονία, μετά τα Περσικά). Από το «συμμαχικό» ταμείο της Δήλου ανοικοδομήθηκαν οι ναοί στην Ακρόπολη τον καιρό του Περικλή. Ο Ζωστήρ, λοιπόν, βρισκόταν σε στρατηγικό σημείο της Αττικής πάνω στον θαλάσσιο δρόμο του πολυτιμότατου ταμείου.