Ό,τι πιο τοξικό: Επικίνδυνες δικτατορίες, δημοκρατίες σε κρίση (άρθρο του Γιάννη Λούλη)
Πριν από είκοσι πέντε περίπου χρόνια, ο κόσμος γύρω μου σφραγίζονταν από μια άλλη εικόνα: Οι δημοκρατίες αυξάνονταν ραγδαία. Μια άλλη πραγματικότητα σφράγιζε το τέλος του Ψυχρού Πολέμου εκπέμποντας ιδιαίτερα αισιόδοξα μηνύματα. Σταδιακά όμως, η τάση αυτή αντιστράφηκε. Τα αυταρχικά καθεστώτα άρχισαν να πολλαπλασιάζονται. Όχι τυχαία. Οι δημοκρατίες, δυσλειτουργούσαν. Ράγιζαν. Κάποιες θα κατέρρεαν. Οι δημοκρατίες που επιβίωσαν, περνούσαν σοβαρές κρίσεις. Το πολιτικό προσωπικό τους, ήταν όλο και πιο ανεπαρκές. Και αυτό ήταν σε κρίση. Είχαμε κρίση στην κρίση. Καθώς οι δικτατορίες γίνονταν ξανά επικίνδυνες.
Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα, στην τωρινή συγκυρία, είναι η ηγέτιδα του δημοκρατικού στρατοπέδου: η Αμερική. Εδώ συμβαίνει κάτι πρωτοφανές, αλλά και χαρακτηριστικό των καιρών: Στις προεδρικές εκλογές, όπου οι δύο υποψήφιοι πρόκειται να δώσουν μια κρίσιμη μάχη, οι αρνητικές κρίσεις και για τους δύο είναι κυρίαρχες όπως δείχνουν όλες οι δημοσκοπήσεις! Οι Αμερικανοί ψηφοφόροι έχουν απλώς οδηγηθεί στο να επιλέξουν το μη χείρον. Ο ένας υποψήφιος (ο Τραμπ) είναι μια μορφή, άκρως, ιδιόμορφη, ακραία, που ουδείς θα διανοείτο, εκτός Αμερικής, ότι θα εκλέγονταν πρόεδρος. Ο άλλος (ο Μπάιντεν) είναι κουρασμένος, γερασμένος, χωρίς χάρισμα, επιλέγεται διότι είναι απλώς ασπίδα στον κίνδυνο που αντιπροσωπεύει ο ανταγωνιστής του. Αλλά βεβαίως το ότι αυτοί οι συγκεκριμένοι πολιτικοί διεκδικούν την προεδρία της ηγέτιδας του δημοκρατικού στρατοπέδου, αποτελεί καθρέπτη μιας χώρας σε κρίση. Όχι απλή. Αλλά βαθύτατη.
Ο Τραμπ είναι ό,τι πιο τοξικό και επικίνδυνο ξεπήδησε στην Αμερική για δεκαετίες. Ξεπήδησε από ένα σκηνικό που δεν έφτιαξε ο ίδιος, αλλά το οποίο τον γέννησε και τον ανέδειξε! Το χαλί του το έστρωσαν μια σειρά από προγενέστερους προέδρους. Τοξικότητα, προστίθονταν στις ρίζες ενός περιβάλλοντος που αύξανε τις τοξίνες. Τι θα γεννούσε άλλωστε έναν Τραμπ; Ένα θα ήταν το κυρίαρχο στοιχείο που τον εκτόξευσε. Η οργή! Ο Τραμπ είναι ο κατεξοχήν εκφραστής οργής! Οι οργισμένοι, λοιπόν, τον οδήγησαν στην προεδρία. Έψαξαν μέσα τους, και μόλις τον άκουσαν, τον θεώρησαν «αδελφή ψυχή». Βεβαίως ένα κομμάτι των ψηφοφόρων αυτών ήσαν απλώς οπαδοί του κόμματος. Όμως οι κρίσιμοι ψηφοφόροι που του έδωσαν τη νίκη, προέρχονταν από τις εργατουπόλεις. Αυτοί, για πρώτη φορά, ψήφισαν Ρεπουμπλικανό. Με θυμό.
Τι συνέβη λοιπόν; Στην Αμερική υπήρξαν γεγονότα που τραυμάτισαν τους παραδοσιακούς προέδρους. Ο Μπους ο νεότερος εισέβαλε στο Ιράκ με ψευδείς ισχυρισμούς και απόλυτο αμοραλισμό. Η αξιοπιστία της ηγέτιδας του δημοκρατικού στρατοπέδου καταρρακώθηκε. Ακολούθησαν δύο χαρισματικοί πρόεδροι με διπλές θητείες, οι Μπιλ Κλίντον και Μπαράκ Ομπάμα. Και οι δύο ήσαν αμοραλιστές και σαγηνευτές. Ήσαν νεοφιλελεύθεροι χωρίς να το λένε. Οι Μπους, Κλίντον και ο επί μια εικοσαετία κεντρικός τραπεζίτης εκτόξευσαν τις ανισότητες. Ο Ομπάμα, χειριζόμενος την κρίση, έπληξε τη μεσαία και εργατική τάξη και έκανε μια μικρή ελίτ πολλαπλάσια πλουσιότερη. Η οργισμένη εργατική τάξη θα ήταν εκείνη που θα έδινε την απρόσμενη νίκη στον Τραμπ. Μια επικίνδυνη μορφή λαϊκιστή, ο Τραμπ, όταν έχασε τις εκλογές, ουσιαστικά ενθάρρυνε την εισβολή ακραίων οπαδών του στο Καπιτώλιο. Από εκεί και πέρα, η Αμερική οδηγήθηκε στην τραγική επιλογή Μπάιντεν-Τραμπ.
Το ότι η Αμερική βρίσκεται απέναντι στη συγκεκριμένη εκλογική μάχη, των συγκεκριμένων προεδρικών υποψηφίων, αποδεικνύει μια θλιβερή πραγματικότητα που αποτυπώνει τη βαθύτερη κρίση της. Είναι ομολογουμένως τραγικό που τα δύο μεγάλα κόμματα της Αμερικής έχουν σήμερα αυτούς τους υποψήφιους προέδρους. Η τραγωδία είναι επίσης πως η αντιπρόεδρος του Μπάιντεν είναι μια μη σημαντική προσωπικότητα. Μεταξύ Τραμπ και Μπάιντεν, ο τελευταίος είναι ασφαλώς το μικρότερο κακό. Έχοντας όμως μια αναπληρώτρια, που δεν προσφέρει καμιά εμπιστοσύνη, ο Μπάιντεν φαντάζει ανεπαρκής.
Φυσικά, όσα συμβαίνουν στην Αμερική μας αφορούν ως μέλη του ΝΑΤΟ, αλλά και με δεδομένο ότι οι Ευρωπαίοι, για πρώτη φορά μεταπολεμικά, βιώνουμε έναν πόλεμο στην ήπειρό μας. Έστω και απόμακρα. Αν τυχόν εκλεγεί ο Τραμπ, λοιπόν, τι θα συμβεί σε σχέση με την εισβολή του Πούτιν στην Ουκρανία; Άγνωστο. Γνωστό είναι ότι ως «ισχυρός άνδρας» (strongman) θαυμάζει τον Πούτιν, που τον θεωρεί επίσης «ισχυρό άνδρα». Πρόσφατα, μάλιστα, σε συνέντευξη παραλήρημα προειδοποίησε πως εάν μέλος του ΝΑΤΟ δεν πληρώσει τη συνδρομή του, και η χώρα του δεχθεί επίθεση από τη Ρωσία, αυτός θα την αφήσει στο έλεος του Πούτιν! Με δυο λόγια, λοιπόν, ο Τραμπ φαντάζει ανεξέλεγκτος. Και ας μην ξεχνάμε ότι ως πρόεδρος διέταξε την εκτέλεση Ιρανού στρατηγού (ήρωα της χώρας του) με πύραυλο, όταν αυτός βρέθηκε στη Βαγδάτη. Όμως πλέον το Ιράν είναι κοντά στο να αποκτήσει πυρηνικά όπλα. Άρα, τι να περιμένουμε από τον Τραμπ;
Αν υπάρξει νίκη του Τραμπ στις εκλογές που έρχονται, ουδείς μπορεί να εκτιμήσει το πόσο επικίνδυνη μπορεί να αποδειχθεί η προεδρία του και τούτο διότι, όπως και ο Πούτιν, ο Τραμπ θεωρεί τον εαυτό του ως «ισχυρό άνδρα», με την επιθετική έννοια του όρου. Είναι επίσης άκρως ανησυχητικό το ότι η πιο επικίνδυνη πραγματικότητα στην Ευρώπη είναι η απρόκλητη εισβολή του Πούτιν στην Ουκρανία. Άλλωστε, τούτη είναι μια άκρως ανησυχητική απειλή, μετά από δεκαετίες, για έναν ευρωπαϊκό πόλεμο. Από μια επεκτατική Ρωσία. Η τελευταία έχει προσφύγει σε βίαιες αρπαγές γύρω της. Η Τσετσενία ισοπεδώθηκε και έγινε ρωσική αποικία. Δύο τμήματα της Γεωργίας κατελήφθησαν. Ήρθε μετά η κατάληψη της Κριμαίας. Από εκεί και πέρα, ο στόχος ήταν η εισβολή στην Ουκρανία. Ο Πούτιν, σε άρθρο του, την περιέγραψε ως «μη χώρα». Ένας απίστευτος ισχυρισμός! Ήλπιζε να την αρπάξει γρήγορα, αλλά η «μη χώρα» τον απέκρουσε! Ευτυχώς, η Αμερική έστειλε οπλισμό. Μετά η ρεπουμπλικανική πλειοψηφία στο Κογκρέσο καθυστέρησε τις αποστολές οπλισμού και οι ηρωικοί Ουκρανοί κινδύνευσαν. Όμως, στήλωσαν ξανά την αντίστασή τους. Βεβαίως εάν ο Τραμπ εκλεγεί πρόεδρος, είναι άγνωστο τι θα πράξει. Ενώ και η Ευρώπη καλείται και αυτή να στηρίξει την Ουκρανία με κάθε τρόπο, διότι, αν μη τι άλλο, είναι ένα ανάχωμα στον Πούτιν που είναι άγνωστο σε ποια επόμενη επιθετική κίνηση, στο ευρωπαϊκό πεδίο, θα προβεί.
Αλλά και οι ίδιοι οι Ευρωπαίοι δεν είναι σύμφωνοι για το πώς θα χειρισθούν τον Τραμπ και για το πόση στήριξη θα προσφέρουν στον Ζελένσκι. Στην Ευρώπη, πλέον, δεν διακρίνει κανείς ισχυρές ηγεσίες. Η άνοδος της ακροδεξιάς είναι επίσης ένα ανησυχητικό φαινόμενο, διότι τα διάφορα ρεύματά της δεν συμπίπτουν. Γαλλία και Γερμανία, αλλά και η Βρετανία, ψάχνονται και παλινδρομούν. Γενικά στην Ευρώπη υπάρχει η γνώριμη πλέον παγκόσμια κρίση του πολιτικού προσωπικού και η έλλειψη ηγετών με ειδικό βάρος. Κάπως ο Μακρόν προσπάθησε να πάρει τη σκυτάλη αυτή. Χωρίς όμως ιδιαίτερη επιτυχία. Και αυτός και ο Γερμανός καγκελάριος, ούτε εμπνέουν ούτε είναι πραγματικοί ηγέτες.
Και αν δεν έφταναν όλα αυτά, έχουμε την κρίση στη Μέση Ανατολή. Το Ισραήλ με τον Νετανιάχου ‒ένας αδίστακτος και ακραίος πολιτικός‒ δεν υπολογίζει τις ανθρώπινες ζωές. Στη Γάζα οι νεκροί, που περιλαμβάνουν γυναίκες και παιδιά, φθάνουν, αν δεν ξεπερνούν, τις 31.000. Αυτοί δεν είναι αντάρτες, αλλά άμαχος πληθυσμός. Ο Μπάιντεν, τώρα τελευταία, κάπως πιέζει το Ισραήλ. Όμως φοβάται το πανίσχυρο ισραηλινό λόμπι στην Αμερική. Πριν λίγες μέρες ο γαμπρός του Τραμπ δήλωνε πως η Γάζα θα πρέπει να γίνει ένα πολυτελές θέρετρο! Επί προεδρίας Τραμπ, το ισραηλινό λόμπι στην Αμερική ήταν παντοδύναμο. Η ανάγκη να δημιουργηθεί παλαιστινιακό κράτος δεν υποστηρίζεται ούτε από την Αμερική ούτε από την Ευρώπη!
Γενικά, όσα συμβαίνουν γύρω μας, είναι πρωτοφανή. Ενώ μια υποσημείωση των τελευταίων ημερών αγνοήθηκε. Αυτή αφορούσε την επικεφαλής του ΕΛΚ Von der Leyen (παρουσία και του Έλληνα πρωθυπουργού και άλλων κεντροδεξιών ηγετών). Εκείνη λοιπόν είχε το θράσος να αποθεώσει έναν από τους πέντε χειρότερους δικτάτορες παγκοσμίως (όπως καταγράφεται από ειδικούς), τον στραγητό Αλ Σίσι! Που η ΕΕ τον αμείβει για να περιορίζει μετανάστες, ώστε να μη φτάσουν στην ΕΕ!
Συμπεραίνοντας: Κάτι που έχω ονομάσει ως Η Τοξική Εποχή Μας στο τελευταίο μου βιβλίο έχει διαχυθεί παντού. Ένας καλός φίλος διερωτάται τις μέρες αυτές «σε τι κόσμο ζούμε;». Κάποια χαρακτηριστικά, που κατέγραψα στην προσέγγισή μου αυτή, ακουμπάνε την επιφάνεια των πραγμάτων. Διότι εκείνα που έχουν ριζώσει στον κόσμο που ζούμε, βρίσκονται πλέον ‒άτρωτα‒ όχι μόνο στην επιφάνεια, αλλά και σε κάθε τοξικό υπέδαφος. Όπου ετοιμάζονται, για μια νέα εφόρμησή τους!
Ο Γιάννης Λούλης, διδάκτωρ του Καίμπριτζ, είναι επικοινωνιολόγος και συγγραφέας πολλών βιβλίων. Με πιο πρόσφατο το Η τοξική εποχή μας (Καστανιώτης, 2022).