Η αρχική τοξικότητα, και πώς ξεκλείδωσε τις άλλες (άρθρο του Γιάννη Λούλη)
Το ότι το παγκόσμιο σκηνικό γίνεται όλο και πιο τοξικό, οι πάντες το βλέπουμε. Τώρα, έχουμε επικεντρωθεί στο τι συμβαίνει στη Γάζα. Όλοι επίσης αντιλαμβανόμαστε, ότι αν είχε δημιουργηθεί ένα παλαιστινιακό κράτος, με το Ισραήλ να το αναγνωρίζει, θα είχε αποφευχθεί η τωρινή έκρηξη στην περιοχή. Ενώ υπήρξαν Ισραηλινοί πολιτικοί, οι οποίοι, σε μια συγκεκριμένη φάση της όλης διαδρομής, το 1994 θα κέρδιζαν το βραβείο Νόμπελ Ειρήνης (ο Πέρεζ και ο Ράμπιν) μαζί με τον Παλαιστίνιο ηγέτη Αραφάτ. Όμως το παλαιστινιακό κράτος, ως ανεξάρτητη οντότητα, δεν δημιουργήθηκε ποτέ. Ακραίοι Ισραηλινοί πολιτικοί, από τον Σαρόν στον Νετανιάχου (τον χειρότερο όλων), έκαναν το παν να μη συμβεί αυτό. Και το πέτυχαν. Διότι Αμερικανοί πρόεδροι, που εξόπλιζαν και στήριζαν αναφανδόν το Ισραήλ, λειτούργησαν ως τυφλή ασπίδα του, ό,τι και να έπραττε, για να φθάσουμε στα ακραία φαινόμενα του τελευταίου διαστήματος. Άλλωστε η τρομοκρατική Χαμάς είναι ουσιαστικά δημιούργημα των ακραίων Ισραηλινών ηγετών. Με απολύτως συνένοχο μια Αμερική που δεν πίεζε ασφυκτικά τον σύμμαχό της –δηλαδή το ήδη στρατιωτικά πανίσχυρο Ισραήλ– να συμβιβασθεί με την αυτονόητη προοπτική ενός πραγματικού παλαστινιακού κράτος. Που ήταν αδύνατο, να απειλήσει το Ισραήλ.
Είναι λοιπόν η κατάλληλη στιγμή να αναδείξουμε μια κομβική πραγματικότητα, που παράλληλα με όσα αναφέρθηκαν πιο πάνω, συνέτεινε, καταλυτικά, στο να τροφοδοτήσει μια ισχυρή τοξικότητα, που προστέθηκε σε άλλες. Συντελώντας στην τωρινή έκρηξη. Η τελευταία είναι καταλυτική. Διότι αφορά το ρόλο της Αμερικής, ειδικά τα τελευταία χρόνια. Αλλά και το τι συνέβη πρώτα στην Αίγυπτο. Ας μην ξεχνάμε λοιπόν πως η Αίγυπτος, για χρόνια, ήταν ανταγωνιστική με το Ισραήλ, και φιλοδοξούσε να ηγηθεί του αραβικού κόσμου. Όμως, όπως θα δούμε, τα όσα συνέβησαν στην Αίγυπτο, ξεκλείδωσαν τις πιο επικίνδυνες τοξικότητες. Με τεράστια ευθύνη της Αμερικής. Ήταν λοιπόν εκείνα που συνέβησαν στην Αίγυπτο τα οποία ανέτρεψαν μία δημοκρατική διαδρομή, η οποία θα άλλαζε πολλά στη Μέση Ανατολή (με κάποια επίδραση και στο Παλαιστινιακό). Εκεί, το όλο εγχείρημα υπονομεύθηκε. Και θα δούμε το πώς. Η ουσία όμως είναι πως εκείνο που συνέβη στην Αίγυπτο, ξεκλείδωσε τοξικότητες οι οποίες συσσωρεύτηκαν καθιστώντας τες όλο και πιο επικίνδυνες. Μέχρι την τωρινή έκρηξη.
Ούτως ή άλλως, η πραγματικότητα που αφορά το Παλαιστινιακό, και τη βιαιότατη επίθεση της Χαμάς στη Γάζα, η οποία ήταν επί της ουσίας εγκληματική, οφείλονταν στις προκλητικές και αυθαίρετες δράσεις του Ισραήλ, καθώς και των εποίκων του. Στην πραγματικότητα, άλλωστε, η Δυτική Όχθη, όπου οι Παλαιστίνιοι έχουν κάποια εδάφη τα οποία διοικούν στοιχειωδώς, αντιμετωπίζονται ως πολίτες τρίτης κατηγορίας! Με ακραία εθνικιστικές κυβερνήσεις στο Ισραήλ, και μακροβιότερο πρωθυπουργό τον Νετανιάχου, ο εξευτελισμός των Παλαιστινίων υπήρξε συνεχής. Έτσι κάποια έκρηξη οργής, ειδικά στη Γάζα, όπου οι Παλαιστίνιοι ένιωθαν ότι είχαν, έστω και ως μίνιμουμ, κάποια αυτονομία, και περίσσευμα υπερηφάνειας, μια σύγκρουση με τη Χαμάς ήταν θέμα χρόνου. Αυτός ο χρόνος πάντως, για ένα διάστημα, επιμηκύνθηκε, καθώς συνέβη ένα δημοκρατικό ξύπνημα στην Αίγυπτο. Εκεί κυβερνούσε ένας διεφθαρμένος δικτάτορας, ο Μουμπάρακ, και η οικογένειά του. Συν ο στρατός που ήταν η κυρίαρχη ελίτ, με πλήθος επιχειρήσεων και προκλητικών προνομίων για τους στρατοκράτες. Που νέμονταν πλούτο και κυβερνούσαν.
Τώρα λοιπόν φθάνουμε σε ένα κομβικό σημείο. Ξανατονίζουμε ότι οι διάφοροι πρόεδροι της Αμερικής ήσαν όλοι κραυγαλέα υπέρ του Ισραήλ, καθώς ήθελαν στο πλευρό τους το πανίσχυρο ισραηλινό λόμπι. Κάποιοι αφελείς Παλαιστίνιοι πίστευαν πως με την προεδρία του «προοδευτικού» Ομπάμα, πολλά θα άλλαζαν και στο Παλαιστινιακό. Επρόκειτο για την απόλυτη αυταπάτη. Τούτο το έχω αναλύσει στα τελευταία βιβλία μου, και κυρίως στο Η Τοξική Εποχή Μας. Πράγματι, ο Ομπάμα συναντήθηκε με τον Νετανιάχου. Ο τελευταίος του ξεκαθάρισε όμως πως δεν θα έκανε ούτε μισό βήμα πίσω. Έσπευσε μάλιστα στο Κογκρέσο και καταχειροκροτήθηκε. Ο Ομπάμα –μια σαγηνευτική, αλλά απολύτως κούφια φιγούρα– αναδιπλώθηκε φοβούμενος το ισραηλινό λόμπι. Ούτως ή άλλως, ο Ομπάμα ήταν φιλελεύθερος μόνο «δήθεν» σε όλα. Πήρε μάλιστα ένα βραβείο Νόμπελ Ειρήνης, χωρίς ντροπή, ανακοινώνοντας πως αισθάνεται άσχημα που το παίρνει ενώ κλιμακώνει τον πόλεμο στο Αφγανιστάν!
Στο σημείο αυτό, κάποιος διερωτάται: Πόσα επιστρώματα υποκρισίας έκρυβε ο Μπαράκ Ομπάμα, και ποια θα ήταν στο τέλος η διαδρομή του; Η απάντηση ήρθε γρήγορα. Ο Ομπάμα εκτίναξε τις ανισότητες, με μόνους κερδισμένους το 1% των πιο πλούσιων Αμερικανών, οι οποίοι κέρδισαν στην τότε μεγάλη κρίση τριάντα φορές αύξηση του πλούτου τους. Η μεσαία τάξη, όμως, έμεινε στην καλύτερη περίπτωση στάσιμη. Ενώ, οι πιο αδύναμοι οικονομικά, κατρακύλησαν. Για να ψηφίσουν, μετά τις δυο θητείες του Ομπάμα, οργισμένοι τον Τραμπ, έναντι της Κλίντον. Με τη σειρά του ο Τραμπ, θα ήταν ό,τι πιο απεχθές, επικίνδυνο και αμοραλιστικό, στη σχέση του με την οικογενειακή κλίκα της Σαουδικής Αραβίας (που δολοφόνησε και τεμάχισε τον αντιφρονούντα Κασόγκι).
Όμως την εποχή Ομπάμα είχαμε μια εξέλιξη η οποία ήταν ό,τι πιο αισιόδοξο θα μπορούσε κανείς να φανταστεί. Ανετράπη, στην Αίγυπτο, μέσα από μια λαϊκή εξέγερση, κυρίως από νέους ανθρώπους, στην πλατεία Ταχρίρ, η δικτατορία του διεφθαρμένου στρατηγού Μουμπάρακ. Ήταν μια από τις πιο δραματικές και ιδεαλιστικές εξεγέρσεις, παρά το στρατιωτικό καθεστώς. Στις διαδηλώσεις μετείχαν και μετριοπαθείς ισλαμιστές. Νέοι και ισλαμιστές, γκρέμιζαν από κοινού μια δικτατορία ριζωμένη στο χρόνο, που διαπερνούσε τον αραβικό κόσμο. Ήταν μια μεγάλη στιγμή που θα μπορούσε να αλλάξει ριζικά τη Μέση Ανατολή. Αν συνέβαινε αυτό, και το Ισραήλ αποκτούσε μια νέα ηγεσία στη θέση των ηγετών τύπου Νετανιάχου, ίσως να μπορούσε να δημιουργηθεί και ένα παλαιστινιακό κράτος. Με απομονωμένη τη Χαμάς. Τούτο όμως δεν συνέβη. Ήταν μια ανάσα πάντως πριν προκύψει ένα νέο τοπίο στην Αίγυπτο.
Στις πραγματικά μόνες ελεύθερες εκλογές στην Αίγυπτο κυριάρχησαν οι Ισλαμιστές. Ο υποψήφιός τους, ήταν ένας μετριοπαθής και χαμηλότονος ηγέτης, ο Μόρσι. Αυτός ανετράπη γρήγορα από στρατιωτικό πραξικόπημα. Ένα τμήμα της μεσαίας τάξης στράφηκε κατά της ισλαμιστικής κυβέρνησης. Το τμήμα της μεσαία τάξης που νόμιζε ότι η ίδια θα κυβερνούσε, απλώς αυτοκτόνησε. Η στρατιωτική δικτατορία του στυγνότερου στρατηγού και δικτάτορα που είχε ποτέ η Αίγυπτος, του Σίσι, έχει άπειρες φυλακές. Πολλές μάλιστα είναι κρυφές. Με τους περισσότερους πολιτικούς κρατούμενους που είχε ποτέ η Αίγυπτος! Στην Αμερική υπήρχε νόμος σύμφωνα με τον οποίο η ανατροπή μιας δημοκρατίας με τη βία, σε μια δημοκρατική χώρα, της αφαιρεί την όποια στήριξη της Αμερικής. Όμως, για την Αίγυπτο, ο νόμος αυτός δεν εφαρμόστηκε! Η κυβέρνηση Ομπάμα στήριξε και, εν συνεχεία, με τον Τραμπ και τον Μπάιντεν, στηρίζει τον χειρότερο δικτάτορα της Αιγύπτου! Από την ώρα που συνέβησαν όλα αυτά, η απόλυτα τοξικότητα στην Αίγυπτο απλώθηκε παντού στην περιοχή.
Από εκεί και πέρα, λοιπόν, η ίδια τοξικότητα ξεκλείδωσε και τις άλλες που ακολούθησαν. Η Χαμάς, έγινε πιο ακραία από πριν. Και το Ισραήλ, με τον Νετανιάχου, διεξάγει έναν από τους πιο απάνθρωπους πολέμους στη Γάζα. Με τα περισσότερα θύματα, να είναι παιδιά. Να έχουν εκτελεστεί από ανεξέλεγκτους βομβαρδισμούς ολόκληρες οικογένειες. Με 35.000 νεκρούς. Με την παρεμπόδιση της ανθρωπιστικής βοήθειας. Με τον Μπάιντεν να κάνει το μίνιμουμ για να ασκήσει πίεση στο Ισραήλ. Με την Ούρσουλα φον Ντερ Λάινεν να συνάπτει συμμαχίες και να μοιράζει χρήματα στον πιο στυγνό δικτάτορα όλων των εποχών της Αιγύπτου, ώστε να αποτρέψει μεταναστεύσεις στην Ευρώπη, προφανώς με τον όποιο τρόπο αυτός κρίνει σκόπιμο.
Η τελική ουσία πάντως είναι απογοητευτική. Οι περισσότερες δημοκρατίες παρακολουθούν απαθώς τα συμβαίνοντα. Ειδικά η Αμερική, με όσα έχει πράξει και δεν θα έπρεπε να έχει πράξει τις τελευταίες δεκαετίες στο παγκόσμιο σκηνικό, και ως μόνη υπερδύναμη, δεν δίνει λογαριασμό σε κανένα. Οι πολιτικοί των δημοκρατιών απλώς χτίζουν τις καριέρες τους με το όλο και πιο μέτριο προσωπικό το οποίο διαθέτουν. Και η τοξική εποχή μας, βασιλεύει.
Ο Γιάννης Λούλης, διδάκτωρ του Καίμπριτζ, είναι επικοινωνιολόγος και συγγραφέας πολλών βιβλίων. Με πιο πρόσφατο το Η τοξική εποχή μας (Καστανιώτης, 2022).